Moved Permanently

Türkiyənin “Cümhuriyyət” qəzetinin köşə yazarı, PEN Klubun Türkiyə şöbəsinin başqanı Zeynəb Oral xəbər365-in suallarını cavablandırıb. O, son illər qardaş ölkədə baş verən siyasi təlatümlər, ziyalıların tutduğu mövqe, ölkəsinin gələcəyi ilə bağlı fikirlərini bölüşüb.

Müsahibəni təqdim edirik:

– Zeynəb xanım, Türkiyənin 15 İyul gecəsi bütün dünyada olduğu kimi Bakıda da müzakirə mövzusudur. Həmin gün Türkiyədə nə baş verdi: Bir hərbi çevriliş, bir teatr, yoxsa...

– 15 İyul gecəsi, bəli, bir çevriliş cəhdi idi. Baş verənlərdən şəhərlərin üzərindən uçan raketlərlə, uzaqdan eşitdiyimiz bomba və silah səsləri ilə, televiziyadan edilən anonslarla, oxunan bildirişlərlə xəbər tutduq. Ancaq mən buna tamaşa deməyəcəm (İxtisasım teatr sahəsi olsa da). Çünki heç bir teatrda insanlar ölmür, öldürülmür. 

– İndiyədək olan çevrilişlərlə 15 İyulun əsas fərqi nədir?

– Arada çox böyük fərq var. Bundan əvvəlki hərbi çevrilişlərdə heç vaxt parlament binasına hücum edilməmişdi, parlament bombalanmamışdı. Heç bir çevrilişdə xalqa silah çəkilməmişdi, xalqa, ya da idarəçilərə atəş açılmamışdı. Qətliam olmamışdı. Bu yaşadək üç hərbi çevriliş yaşamışam, bütün bunları şəxsi təcrübəmə söykənərək deyirəm. 
Axşam saat 11-in yarısı, 11-də çevriliş olmayıb. Həmişə səhərə yaxın rəhbər vəzifədə olanların həbs olunmasıyla başlayan çevrilişlər görmüşük. 
Bu günə qədər hərbi çevrilişlər həmişə iqtidarın başında duranlara qarşı olmuşdu. Bu dəfə prezident iqamətgahı, prezident, hökumət rəhbəri yox, xalq hədəfə alındı. 
Açığı, bilinməyən o qədər şey var ki... Nə desəm də olanları bütovlükdə ifadə edə bilməyəcəm.

“12 Sentyabrdan sonra İmam Hatiplər göbələk kimi çoxaldı”

– İndiki dinçi qüvvələrin siyasi gücünü 1980-ci il çevrilişindən aldığını, 12 Sentyabrdan sonra təşəkkül tapdığını deyənlər var...
– 12 Sentyabr çevrilişi ölkəni 50 il geriyə aparmaqdan başqa dövləti formalaşdıran bütün qurumları da zədələdi.
Ən böyük zərbəni isə təhsil sistemimizə vurdu, təhsilimizi dünyəvi yoldan sapdırdı. 12 Sentyabrdan sonra İmam Hatip Məktəbləri göbələk kimi çoxaldı. Bu çevrilişdə Atatürk inqilabları, Atatürk adı pis niyyətlər üçün istifadə edildi.

– Və bugünkü mənzərənin təməl daşları atıldı...

- Ədalət və İnkişaf Partiyası, əslində, bir ümid kimi ortaya çıxmışdı. Onlar hərbçilərin avtoritarizminə son qoyacaqlarını deyirdilər. AKP-çilər özlərini illərlə əzilən kəsim kimi qələmə verdilər, məzlum roluna girib, səs topladılar. Əvvəllər bəzi yaxşı işlər də gördülər. Amma sonra...
Son illər isə sürətlə diktatorluğa doğru gedirlər. Seçki sisteminin bütün boşluqlarından, zəifliklərindən yararlandılar. Məsələn, 3/1 səslə parlamentdə 3/2 səs çoxluğu əldə etdilər.

Daha sonra məhkəməyə müdaxilə etdilər, Gəzi hadisələri kimi spontan başlayan hərəkata qarşı şiddətli təpki göstərdilər. Müxalifətə “Ya bizdənsən, ya düşmənsən”. dedilər. Əyilməyənləri düşmən kimi qələmə verdilər.
Ardınca xarici siyasətdə uğursuzluqlar gəldi, qarışıqlıq oldu, bütün qonşularla gərginlik yaşandı. Bunlara baxmayaraq, “Sabitlik bizik” deyib, sonsuz maliyyə gücü ilə təkbaşına iqtidar olmağı da bacardılar.
Onu da unutmayaq ki, bu gün düşmən elan etdikləri FETÖ ilə AKP uzun illər birlikdə, əl-ələ yeriyiblər. Seçkilərdə qazanılan qələbələrdə bunun da rolu olub. Prezident Ərdoğanın “Nə istədilər, biz vermədik?” deməyi də, Tanrıdan və  millətdən üzr istəməyi də dediklərimə sübutdur.

Türkiyənin PEN Klub başqanı: “AKP hakimiyyətə əzilənin təmsilçisi kimi gəlmişdi, sonra...”

– Suriyaya müdaxilə ilə bağlı nə düşünürsünüz, Türkiyə ordusu bu əməliyyatlarla terrora son qoya biləcəkmi?
 – Bu sualın çox qarışıq cavabı var. Mən bu suala cavab verdiyim dəqiqələrdə Putin, Obama və Ərdoğan Çində müzakirələr aparırlar. İcazə verin, bu sualın cavabını mən verməyim, ancaq deyim ki, çox ümidli deyiləm...

– Uzun illərdir Türkiyədə aydınlar həbsxanalara salınır,  qəzetlər qapadılır, sıxışdırılır. Bir PEN Klub üzvü olaraq necə düşünürsünüz: Bütün bunların bitməsi üçün hökumətin getməsi yetərlidirmi?
- Türkiyədə yazıçılar, düşüncə adamları həmişə həbslərə atılıb, öldürülüb. Nazim Hikməti, Can Yücəli, Əziz Nesini, Rıfat Ilgazı, Orxan Kamalı, Kamal Tahiri və neçə-neçə böyük insanı xatırlayın...
Bu gün baş verənlərin əvvəlki basqılardan fərqi odur ki, demokratiya vədiylə gələn bir iqtidarın dövründə olur. 
Bir neçə il öncə Fethullah Gülənin də razılığıyla neçə qəzetçi, neçə yazar, QHT rəhbəri həbs olundu. Dörd-beş il həbsxanada yatanlar oldu. İndi yenə eyni şeyləri eləyirlər. Adını FETÖ üzvü qoyub neçə-neçə qəzetçini, ziyalını həbs edirlər. Özü də heç bir əsas olmadan. Hüququ tapdalamaq olmaz. Çünki bir gün bu adamların özünə də hüquq lazım ola bilər.
50 ilə yaxındır jurnalistikadayam. Bu illər ərzində həmişə əzilənin yanında olmuşam. Son illər isə məsuliyyətim min qat artıb. Beynəlxalq PEN Klubun Türkiyə üzrə təmsilçisiyəm. Bizim missiyamız ədəbiyyatı təbliğ eləmək qədər düşüncə və ifadə azadlığı üçün də mübarizə aparmaqdır. İndi mənim çiynimdə bu məsuliyyət, bir vəzifə var.     

- TRT Əziz Nesinlə bağlı verilişi niyə qadağan edibmiş?

– Mərhum Əziz Nesinlə yaxın dost olmusunuz. Onu Bakıda da çox sevirlər. Sovetlər dönəmində şəhərimizdə olub. Türk dünyasının bu böyük yazıçısını sizinlə birlikdə yenidən xatırlamaq istərdik...

– Bu ölkənin tarixində qələmiylə, mübarizəsiylə, həyat tərziylə hamıya örnək olan Əziz Nesin mənim əziz dostum, müəllimim idi. Ondan çox şey öyrənmişəm.  
- Vaxtında Türkiyə dövləti, Türkiyə cəmiyyəti, millət vəkilləri, onun həyəcan siqnalına qulaq versəydi, məhkəmələrə çəkmək, ittiham eləmək əvəzinə, qaldırdığı problemləri müzakirə etsəydi, özlərinin də, toplumun da qazancı çox olardı.
Əziz Nesin bu gün yaşasaydı, toplumu silkələyər, adi bir şey kimi qəbul elədiyimiz işlərin, əslində, yanlış olduğunu bizə xatırladıb, həyatımızın hər anını sorğulamağımıza səbəb olardı.
Ölümündən çox qısa bir zaman öncə Əziz bəy “Ən böyük təhlükə” adlandırdığı şəriətə qarşı beynəlxalq anti-fundamentalist qurultay keçirməyə hazırlaşırdı. Ömür vəfa etmədi...

 
– Lütfən, onunla bağlı bir xatirənizi bizimlə bölüşün...

- 1980-ci illərin sonunda Kənan Evrən və dostlarını məhkəməyə verməyə hazırlaşırdı. O vaxtlar mən televiziya və radio üçün verilişlər hazırlayırdım. Onunla nə vaxt bir veriliş hazırlasam, senzuraya məruz qalırdıq. Axırda TRT-də bir veriliş hazırladıq: “Anam, yuxularım, sevgilərim”. Yəni siyasətin “se”si yoxuydu. Qadağan olunası bir cümlə də işlətməmişdik.
Amma yenə yasaqladılar. Səbəb də buydu: Evrəni məhkəməyə verən bir insanı bu qədər sevimli, canayatımlı göstərmək olmazdı. 

Əziz bəyin səsini bu gün də eşidirəm. Yaşadıqlarımız qarşısında susmağımıza qəzəblidir. Onun hekayələri, yazıları bu gün də döyüşür, etiraz edir.

Biz onun irsindən bu gün də faydalanırıq, onun mübarizəsindən bu gün də güc alırıq.

– Burada tez-tez deyilən bir fikir var: Türkiyəyə oxşayaq, Türkiyənin demokratiya təcrübəsindən faydalanaq. Ancaq son zamanlar baş verən hadisələr Azərbaycan ziyalılarını çox narahat edir. Nə olacaq bu işlərin axırı?..
– Tək Azərbaycanda yox, bütün müsəlman coğrafiyasında səslənirdi bu fikirlər. Və öz gücünü Atatürkdən, onun dühasından alırdı. Çünki Türkiyə dünyəviliyi mənimsəmişdi. Bu gün bu söz öz gücünü itirməkdədir. Dünyəvilikdən sürətlə uzaqlaşmaqda və qeyri-müəyyən bir dövrə yuvarlanmaqdayıq...