Moved Permanently

Müsahibəmizin mövzusu “Rusiya və Cənubi Qafqaz: bugün və sabah”, həmsöhbətlərimiz Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq  Ərəstun Oruclu və konfliktoloq Elxan Mehdiyevdir. Söhbətə başlamazdan əvvəl Rusiyanın qeyri-rəsmi və rəsmi şəxslərinin dediyi iki faktı xatırlatmağı məqsədəuyğun hesab etdim. Birinci fakt: hərbi tarixçi, general,  konfliktoloq Leonid İvaşov 2 il əvvəl yazırdı ki, Rusiyanın 142 milyon əhalisinin 23 milyonu əyyaş, 6 milyonu narkoman, 6 milyonu QİÇS xəstəsi, 4 milyonu fahişədir və bir o qədəri də evsizdir, küçələrdə bomj həyatı sürür. İkinci faktı Rusiya Sənaye və Ticarət Nazirinin müavini Sergey Tsıb bu günlərdə hökumətin rəsmi mətbuat orqanı olan "Rossiyskaya qazeta"ya açıqlamasında xatırladıb. Nazir müavini Rusiyanın xaricdən asılılıq səviyyəsini aşağıdakı rəqəmlər vasitəsilə göstərib:

• dəzgahqayırma – 90
• ağır maşınqayırma - 60-80
• yüngül sənaye - 70-90
• elektron sənaye - 90
• tibb sənayesi və farmasevtika - 80
• ərzaq sənayesi üçün maşınqayırma - 60-80  
• İndi isə keçək suallara.

- Rusiya hazırkı vəziyyətində belə Ukraynada müharibəni davam etdirir, Cənubi Qafqazı da təsir dairəsindən buraxmaq niyyətində deyil. Siz necə düşünürsünüz: şimallı qonşumuz  prosesi davam etdirə biləcəkmi?
- ƏRƏSTUN ORUCLU: Əlbəttə, davam etdirəcək. Əslində general İvaşovun səsləndirdiyi rəqəmlər də yeni heç nə demir. Rusiyanın birinci və ikinci dünya müharibələrinə daxil olduğu dönəmlərə baxmaq kifayət edir. Düzdür, İkinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində SSRİ artıq qapalı dövlət idi, bütün sənaye və digər sahələr, əsasən, daxili resurslar hesabına fəliyyət göstərirdi. Buna baxmayaraq, əhali resursları nöqteyi-nəzərindən vəziyyət çox pis idi. Çünki milyonlarla insanlar güllələnmiş, nə qədəri sürgün olunmuşdu. Real rəqəmlər hələ də məlum deyil. Bütün o zahiri isteriyaya baxmayaraq, cəmiyyətdə son dərəcə ziddiyyətli münasibətlər hökm sürürdü. Amma Rusiya müharibəyə qoşuldu və nəticə etibarı ilə savaşın harda bitdiyi hamıya yaxşı məlumdur. Sizin təsvir etdiyiniz durum Rusiya üçün problem deyil. Yəni həm Ukraynada müharibə aparmaq, həm də Cənubi Qafqazı nəzarətdə saxlamaq baxımından. Çünki Rusiya tarixi boyu bu durumda olub.
- ELXAN MEHDİYEV: Ümumi götürdükdə Ərəstun bəyin söylədiklərini dəstəkləyirəm. Rusiya indiki durumda nə qədər zəif olsa da, onun Ukrayna və Qafqazı nəzarətdə saxlamağa gücü yetər. Bizim mətbuat nədənsə Azərbaycanın problemlərinin həllini Rusiyanın zəifləməsi ilə bağlamağa çalışır. Bu, çox şişirdilmiş və özünü aldatmağa yönəlik arqumentlərdir. Rusiyanın Ukraynada ortaya qoyduğu iradə var və uğurla bu istiqamətdə irəliləyir, çünki Ukrayna çox zəifdir. Həm ordusu zəifdir, həm də daxildə qeyri-sabitlik var, ölkə fəlakətə doğru gedir.
- Deməli, rus şairi Tyutçevin “Rusiyanı ağılla anlamaq mümkün deyil” misrası həqiqətəuyğundur?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Rusiya fenomen dövlətdir. Bu ölkəyə Avropa və şərq standartlarından baxmaq qeyri-mümkündür. Bir neçə il əvvəl rus ekspertlərindən biri deyirdi ki, gec-tez Qərblə münasibətlər rəqabət və qarşıdurma müstəvisinə keçəcək. Qərb çalışacaq ki, Rusiyanın təsirində olan MDB ölkələrinə öz təsirini artırsın. Həmin ekspert deyirdi ki, ölkəsinin pulu çoxdur, neft-qazdan gəlir əldə edir, amma nə qədər çox olsa da, Qərbin pulu Rusiyanınkından çox olacaq. Bu mənada Rusiyanın əlindəki ən etibarlı vasitə hərbi-siyasi vasitələrdir. Bunlar da baş verdi. Siyasi dedikdə, keçmiş postsovet elitaların bu gün də hakimiyyətdə olması nəzərdə tutulur. Bir neçəsi istisna olmaqla  keçmiş sovet respublikalarının əksəriyyətinə sovet nomenklaturası rəhbərlik edir.
- Söhbətimizə konkret suallarla davam edək və Gürcüstandan başlayaq. Son zamanlar Saakaşvilinin tərəfdarlarının fəallaşdığı bildirilir. Doğrudanmı, İvanişvilinin “Gürcü arzusu” komandası Rusiyaya meyllidir?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Mən Gürcüstandakı siyasi mübarizənin xarici siyasət prioritetləri ilə bağlı olduğunu düşünmürəm. Bu, sadəcə hakimiyyət uğrunda mübarizədir. İvanişvili oliqarxdır, Gürcüstana ticarət “toçka”sı kimi baxır və ölkəni özünün biznesinə çevirmək istəyir. Rusiya Saakaşvili dönəmində Gürcüstanı Qərbə verdi. Yəni Kreml müqavimət göstərib çox şeylər edə bilərdi, ancaq etmədi. Qərb müxtəlif mənbələr vasitəsilə Gürcüstan iqtisadiyyatına borc və yardım şəklində 18 milyard dollardan çox investisiya qoydu. Amma gözlənilən nəticə alınmadı.
- Nə mənada gözlənilən nəticə alınmadı? 
- ƏRƏSTUN ORUCLU: 18 milyard Gürcüstan kimi dövlət üçün böyük vəsaitdir. Söhbət investisiyaların səmərəli istifadəsindən gedir. Vəsaitin böyük əksəriyyəti infrastruktura xərcləndi, amma biznesin inkişafında nəzərəçarpacaq irəliləyiş olmadı. Halbuki biznes gəlir gətirən mənbə ola bilərdi. Əslində, infrastruktur xərcləri yatırım da sayıla bilməz. Məlum oldu ki, Gürcüstan həm də resurs baxımından kasıb ölkədir, deməli, daim sponsora ehtiyacları olacaq. Qərb isə bundan imtina etdi. Çünki 2008-ci ilin maliyyə böhranına görə vəsaitlərin ardı gəlmədi. Həm də gözləntilər doğrulmadı. Rusiya da heç bunu istəmir, onsuz da separatçı bölgələrə vəsait ayırır, o cümlədən, Belarusa, Tacikstana, Ermənistana, Dnestryanı bölgəyə, Ukraynaya pul xərcləyirlər. Bugünkü dünya iqtisadiyyatı isə iqtisadi münasibətlər dünyasıdır, əgər səmərə yoxdursa, bu vəsaiti xərcləməyin nə mənası var?! Bu arada ortaya İvanaşvili çıxdı. O, fərd olaraq hakimiyyəti götürəcək, hər şeyi həll edəcəkdi. Amma məsələ ondadır ki, o, heç zaman siyasətçi olmayıb, heç olmadı da. Bu onun ilk günlərdən yol verdiyi səhvlərdə özünü büruzə verirdi. İndi də “kölgə fiqur”u rolunu oynayır, həmin rol da hakimiyyətdə parçalanmaya gətirib. Sualınıza qayıdıram. İndiki situasiyada dəyərlər və prioritetlər mübarizəsi yox, siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə gedir.
- ELXAN MEHDİYEV: Gürcüstanda demokratik proses var, yəni hakimiyyətin dinc yolla dəyişməsi ənənəsi yaranıb. Məsələyə bu baxımdan yanaşmaq lazımdır, nəinki Rusiya amili nöqteyi-nəzərindən. Baxın, SSRİ-nin dağılmasından sonra Baltikyanı respublikalarda və Şərqi Avropada hakimiyyətə yenidən kommunistlər gəldi. Çünki demokratik proses olduğundan seçim onları iqtidara gətirdi. Gürcüstan hazırda həmin “relsə” düşüb. Bu ölkə keçmiş sovet məkanında Baltik  respublikalarından sonra yeganə məkandır ki, artıq siyasət işləyir. Bu baxımdan Saakaşvilinin yenidən hakimiyyətə qayıdışı da sürpriz yox, həmin prosesin bir nəticəsi ola bilər. 
- Amma siz və bir çox həmkarlarınız daim Cənubi Qafqaz konfiquriyasını belə qoymusunuz: Gürcüstan Qərbin yanında, Ermənistan Rusiyanın. hətta Kreml rəsmisi Qrızlov İrəvanı forpost adlandırmışdı. Azərbaycan isə ortadadı. Baxmayaraq ki, rəsmi Bakının son vaxtlar Rusiya meylli siyasət yürütdüyünü deyənlər də var. Bu mənada vəziyyət necədir?
- ELXAN MEHDİYEV: Elə siz deyən kimidir.
- O zaman sual yaranır: Azərbaycandan fərqli olaraq Ermənistanın AŞ PA-dakı mövqeyini necə izah edərdiniz?
- ELXAN MEHDİYEV: AŞ PA-dakı hallarla Ermənistanın siyasətinə qiymət vermək düzgün deyil. Ermənistan Rusiya ilə hərbi-siyasi müttəfiqdir və dərin inteqrasiya vəziyyətindədir. AŞ PA-da erməni deputatların münasibəti Sərkisyanın Gümrü hadisələrinə münasibəti kimi izah olunmalıdır.
- Ermənilər Rusiyaya qarşı bu qədər cəsarətli jest göstərə bilərlərmi?
- ELXAN MEHDİYEV: Onlar başqa respublikalardan fərqli olaraq sovet hökuməti dövründə də cəsarətli olublar. Onlarda milli məsələ ortaya gələndə cəsarət göstərirlər. Bu, gürcülərdə də olub, amma bizdə yox. 20 Yanvar olayından sonra hakimiyyətdə olan kommunistlər cəsarətli ola bilmədilər. Ancaq gürcülər 9 aprel olayından sonra cəsarətlərini göstərdilər. Yaxud ermənilər. 1990-cı ildə seçkilər zamanı Kommunist Partiyasının liderləri xalqın qarşısına çıxıb dedilər ki, 70 il hakimiyyətdə olublar, amma həyat və tarix uğursuz olduqlarını göstərdi. İndi də kommunist olmayan başqa birinə səs verməlidirlər. Beləliklə, kommunistlər Ter-Petrosyana səs verdilər və sabit Ermənistan hökuməti yarandı. Amma Azərbaycanın o zamankı kommunistləri “ölərik, getmərik” mövqeyi sərgiləyərək indiki bəlaların başlanğıcını qoydular.
- Amma Ermənistan bu gün Avrasiya İttifaqına üzv olur və Gömrük Sazişinə qoşulur. Bu hansı mövqedir?
- ELXAN MEHDİYEV: Ermənistanın indiki rejimi Rusiya ilə hərbi-iqtisadi inteqrasiya siyasi kursunu götürüb. Məsələ bundan ibarətdir. Strastburqdakılar Ermənistan hökumətini təmsil etmir, onlar deputatdırlar. 
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Elxan bəyin fikirlərini, əsasən, bölüşsəm də, bəzi detalları da vurğulamaq lazımdır. Məncə, bizim cəmiyyətdə siyasi hadisələrin dəyərləndirilməsində konspiroloji yanaşma mövcuddur, həmişə hadisələrin arxasında nəsə axtarılır. Ancaq sonradan təcrübə hər şeyin sadə olduğunu göstərir. Ermənistan deputatlarının AŞ PA-da Rusiyanı dəstəkləmələrinin arxasında Sərkisyan hakimiyyətinin tapşırığı dayanır. Bu, iki məqamdan qaynaqlanır: birinci, ölkədəki anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsi fonunda hakimiyyət bu addımı atmağa məcbur idi. Ki, özünü gözdən salmasın. Onsuz da hakimiyyətin ciddi problemləri var. Digər tərəfdən isə bu, Moskvaya bir mesaj idi. Məsələ ondadır ki, Kreml çox açıq şəkildə Ermənistan müxalifətini səfərbər edir. “Çiçəklənən Ermənistan” partiyasını Kreml yaradıb. Ermənistan müxalifəti Azərbaycan müxalifətindən fərqli olaraq həm güclü maliyyə bazasına malikdir, həm də geniş sosial dayaqlara. Sosial dayaq Ermənistanda regional prinsiplərə söykənir. Bu ölkədə narazılıq yaradan səbəblərdən biri Qarabağ ermənilərinin hakimiyyəti ələ keçirməsidir. Hətta bu Ermənistanda bu barədə zarafat da var. Deyirlər ki: “Qarabağ müharibəsindən kim daha çox ziyan çəkdi: Qarabağ, yoxsa Ermənistan? Təbii ki, Ermənistan. Çünki Qarabağ erməniləri Azərbaycanın 20, Ermənistanın isə 100 faiz ərazisini işğal etdi”. Hər bir zarafatın içində müəyyən həqiqət var. Bu gün Ermənistanda Respublika Partiyası və digər kiçik təşkilatlar Qarabağ ermənilərini təmsil edir. Başqa bir qüvvə isə marginallaşmış daşnaklar və digər ultramillətçilərdir. Demək istəyirəm ki, erməni deputatların AŞ PA-dakı səsvermələrini hansısa ciddi amillərlə izah etmək lazım deyil. Gürcüstanda hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə Ermənistanda bir qədər fərqli format və miqyasda gedir, hətta üsullar da fərqlidir.  Yəni Gürcüstanda daha çox siyasi vasitələr işlənir. Səbəb də odur ki, orda demokratiya mövcuddur. 
- ELXAN MEHDIYEV: Tam da yox, Ermənistanda yarıdemokratik proses gedir, onların parlamentində fraksiyalar var, bizdə isə yoxdur. Hətta son parlament seçkilərində məğlub olanlar da seçkiləri yarıdemoktayik adlandırdılar. Düzdür, seçicini pulla ələ almaq olub, amma kimə səs veriblərsə, elə də sayılıb. İkinci, Ermənistanda prezident parlament fraksiya liderləri ilə görüşür, yəni demokratik proses gedir. Bir tərəfdən Sərkisyanın avtoritar  rejimi, o biri tərəfdən yarıdemokratik parlament formalaşır. 
- Amma Rusiya bu ölkəni öz təsir dairəsində tam saxlayırmı?
- ELXAN MEHDİYEV: Təbii. Amma bizim yanaşmamızda hər şeyə ağ-qara baxmaq var. Ermənistanda elə deyil. Onlar ruslarla işləsələr də, məsafə saxlamağı bacarırlar. Bu gün Ermənistan Rusiyaya şübhə ilə baxır, çünki Azərbaycanın Moskva ilə münasibətləri normaldır, yaxınlaşma var, silah alır. Ona görə də ermənilər Avropa və Amerika ilə münasibətlərə çox yer verir.
- Bəlkə Gümrü hadisəsi də ondan yarandı?
- ELXAN MEHDİYEV: Yox, elə deyil. 
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Adi kriminal hadisədir.
- Kriminal yox, Kremlin yaratdığı hadisə ola bilməzmi?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Bir daha deyirəm, adi məişət olayı idi, sonra müxtəlif istiqamətlərdə istifadə olundu.
- ELXAN MEHDİYEV: Baxın, Rusiya NATO ilə münasibətləri dondurdu, amma yaxın müttəfiqi Ermənistan əksinə, münasibətlərə davam dedi. Axı bunlar Kollektiv Təhlükəsizlik Təşkilatındadır, hanı müttəfiqlik?! İkinci, Dağlıq Qarabağ erməniləri özlərini təbliğ etmək üçün Moskvaya yox, Qərb ölkələrinə gedib xeyriyyə marafonu keçirirlər. Bu işdə Amerikanın Ermənistandakı səfiri böyük rol oynayır, hər məsələni onunla müzakirə edirlər. Əgər Bakıda ABŞ səfirinə yanaşıb Dağlıq Qarabağdakı durumu müzakirə etmək istəsəniz, “biz bu işə qarışmırıq, vasitəçilərə müraciət edin” cavabını eşidəcəksiniz. Amma separatçılar ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri vasitəsilə həmsədr Uorliklə bütün məsələlərini həll edirlər. Helikopter vurulanda Ohanyan Amerika səfiri ilə görüşdü, Rusiyanın səfiri ilə yox. Səfir də Uorliklə danışandan sonra həmsədrlər bəyanat verir, hansı ki, Putinin bundan xəbəri olmur. Bir sözlə, Ermənistan Qərblə mübasibətləri saxlamaq şərti ilə hər hansı yeni şərait yarandığı zaman pis vəziyyətə düşməməyə çalışırlar.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Mən sualınıza iki sitatla cavab verəcəm: birincini 2000-ci ildə Sərkisyandan eşitmişəm. Həmin vaxt o, Ermənistanın daxili işlər və təhlükəsizlik naziri idi. Həmin il mən Ermənistana gedən nümayəndə heyətindəydim. Görüş zamanı bizimkilər tez-tez Ermənistan haqqında “rusiyapərəst” sözünü işlədirdilər. Sərkisyan soruşdu ki, niyə bizim rusiyapərəst olduğumuzu düşünürsünüz? Baxın, Qərbdə yaşayan ermənilərin sayı Rusiyada yaşayanlardan çoxdur. Bu, kifayət qədər ciddi mesajdır və o xətt də daim işləyib. Konkret olaraq, Ermənistan büdcəsinə Qərbdəki lobbiləri çox böyük yardımlar edib. İkinci sitat Rusiya rəsmisindəndir, adını çəkməyəcəm. Ona deyəndə ki, Qarabağ münaqişəsini Azərbaycanın xeyrinə həll etməklə Bakıya təsirinizi bərpa edə bilərsiniz, o, erməni terroruna hədəf olmaq istəmədiklərini söylədi. Yəni bu amili də kənara qoymaq lazım deyil. Dünyada bir neçə xalq var ki, adıyla tanınan terror anlayışı var. Onlardan biri də erməni terrorudur. Son illərin hadisələri göstərir ki, terror siyasi proseslərə təsir edən vasitəyə çevrilib. Uzağa getməyək, Əl-Qaidə İraqdan qoşunların çıxarılması məsələsində İspaniyadakı seçkilərə təsir etdi. Orda sosialistlər qoşunların çıxarılmasının lehinə, mühafizəkarlar isə əleyhinə idi. Seçkilərə bir neçə gün qalmış Madriddəki qatar partlayışıları nəticələrə birbaşa təsir göstərdi. Təəssüf ki, terror siyasi vasitədir. Düşünürəm ki, Cənubi Qafqazdakı son hadisələr Qərbin maraqları ilə bağlıdır. Biz hərdən bu məsələni şişirdirik. Elə bilirik ki, Avropa və ABŞ Qafqaz uğrunda Rusiya ilə döyüşəcək. Belə deyil. İki gün öncə Amerika Xarici Siyasət Şurasının Avropa və Avrasiya üzrə aparıcı tədqiqatçısı E. Wayne Merry “Amerikanın Səsi”nə müsahibəsində konkret dedi ki, artıq ölkəsinin Qafqaza marağı azalıb. Bu, yenilik deyil. Mən 4-5 ay əvvəl Avropada olanda eyni fikirləri orda da eşitmişəm. Ki, bölgəyə maraq azalıb. Çünki artıq dünyada enerji məsələsi əvvəlki qədər aktual deyil. Bu gün enerji resursları yeni mənbələrdən bazara daxil olur, alternativ  enerji mənbələri də o cümlədən. Ona görə də konspiroloji yanaşmaları kənara qoyun. İqtisadiyyat çox obyektiv  şeydir. İqtisadiyyat budur: pul ya var, ya yoxdur. Müəyyən hadisələr ola bilər, ancaq bir çox hallarda bunun arxasında obyektiv iqtisadi proseslər dayanır. Təəssüf ki, bu yaxınlarda qatıldığım  toplantıda iqtisadçıların konspiroloq kimi danışdığının şahidi oldum. Politoloqların belə danışması hardasa anlaşılandır. Amma iqtisadçıların konspiroloq kimi danışması faciədir. Həmin toplantıda izah etdim ki, Çinlə Hindistanın inkişaf edən iqtisadiyyatı fonunda onların karbohidrogen enerji tələbatının azalmasına baxmaq lazımdır. O zaman neftin niyə ucuzlaşdığı da aydın olacaq. Özümüzü aldatmayaq ki, Azərbaycan, NATO və ABŞ üçün Rusiya ilə konfliktə girmək baxımından önəmlidir.
- Gələk Azərbaycana. Son vaxtlar Bakının balans siyasətindən imtina edərək üzünü Moskvaya çevirdiyi barədə fikirlər intensiv xarakter alıb və bu mövqe Qərbi qıcıqlandırır. Belə düşünməyə əsas varmı? Ümumiyyətlə, Azərbaycan son siyasətindən nə qazanacaq?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Əgər mən Bakının son siyasətinin Qərbi qıcıqlandırdığını düşünsəm, o zaman bundan əvvəl dediklərimi inkar etmiş olaram. Nəinki qıcıqlandırmır, heç əhəmiyyət verən də yoxdur. Bakı rəsmilərinin ilyarımdır ABŞ haqqında təhqir və böhtan kampaniyası aparmasının bir səbəbi var, o da psixolojidir. Yəni Vaşinqton bunlara fikir vermir. Ramiz Mehdiyev 60 səhifəlik məruzə yazdı, Vaşinqtonda heç kim əhəmiyyət vermədi. Yaxud institutlarını qovdular, yenə həmin reaksiya oldu. Vaşinqton deyir ki, bu institutlardan təcrübə öyrənib normal dövlət qura bilmənizi istəyirik. Siz bunu istəmirsizsə, lazım deyil. Bir çox institutlar isə özləri getdi, Azərbaycan tələb etmirdi. Söhbət ondan gedir ki, hakimiyyət cəmiyyətdəki bütün müqavimət potensialını söndürüb və istədiyi kimi davranır. Buna siyasət deməyək, siyasət tamamilə başqa şeydir. Siyasət hədəfləri, məqsədləri, mexanizmləri və qaydaları olan böyük bir prosesdir. Qərb kənardan baxıb düşünür: “bununla necə davranım və tərəfdaş olum? Bunlar korrupsioner məmurun oğlunu göndərir, o da gəlib mənim ölkəmdə pula ehtiyacı, marağı olan iki-üç konqresmeni, eksperti tapır və lobbiçilik vasitəsilə siyasətimə təsir etməyə çalışır. Ki, mən buna önəm verməklə Rusiya qarşısında dəyərini qaldırım”. Əslində, Azərbaycan hakimiyyətinin Amerika siyasətinin mahiyyəti bundan ibarətdir. Rusiyaya göstərmək istəyirlər ki, baxın, Vaşinqton üçün də önəmliyəm. Balans siyasətinin mahiyyəti budur! O isə artıq yoxdur. Olmamasının səbəbi hakimiyyətin Rusiyaya meyllənməsi deyil. Bu prosesdə üç amilin təsiri var: Rusiyanın öz ətrafına nəzarəti gücləndirməsi, Azərbaycan hakimiyyətinin Moskvaya meyllənməsi və nəhayət, Vaşinqtonun marağının azalması. 
- ELXAN MEHDİYEV: Ərəstun bəy detalları ətraflı izah etməyə çalışır, buna da hörmət edirəm. Qərb dünyası ilə tanış olan adam kimi deyə bilərəm ki, Moskva ilə normal münasibətlər qurmağımız Azərbaycanın maraqlarına uyğundur. Bəlkə də indiki dönəmdə daha yaxın münasibətlərin olması lazımdır. Əgər Bakı siyasətini Qərb-Rusiya qarşıdurması üzərində qurarsa, o zaman fəlakətə gedərik. Qərb-Rusiya münasibətlərindən asılı olmayaraq, Azərbaycanın özünün Rusiya siyasəti olmalıdır. Baxın, ermənilərə. Onlar açıq deyirlər ki, Rusiya yox, Ermənistan siyasətini yürüdürlər. Sabah Türkiyə ilə münasibətlər xeyir verəcəksə, Ankara ilə yaxınlaşacaqlar. O baxımdan, son vaxtlar yerli mətbuatımızda Rusiyaya qarşı aparılan düşmən kampaniyası Azərbaycanın maraqlarına uyğun deyil. Çünki Rusiyanın Bakıdakı səfirliyi hər gün hesabatları ölkəsinin XİN-ə ötürür. Ki, bu cür yalan, böhtan, yaxud doğru kampaniya gedir. Məsələ ondadır ki, torpaqlarımız işğal altındadır, Moskva və İrəvan hərbi ittifaqdadır, Ermənistanın da Rusiya siyasəti torpaqlarımızı nəzarətdə saxlamaq üstündə qurulub. Onların davası ərazilərimizi ilhaq altında saxlamaq və Ermənistana birləşdirməkdir. Bu baxımdan Azərbaycan Rusiya ilə normal münasibətdə olsun ki, sabah Ermənistanla hərbi qarşıdurmaya keçdikdə, Moskva Gürcüstandakı kimi hərəkət etməsin. 
- Bugünlərdə maraqlı olay baş verdi. Həmişə Ermənistanı müdafiə edən Kollektiv Təhlükəsizlik Təşkilatının katibi Nikolay Bordyuja İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında dedi ki, MDB bu qarşıdurmaya müdaxilə etməyəcək. Bu açıqlama Moskva-İrəvan, Moskva-Bakı münasibətlərinin yeni mərhələyə keçməsindən doğmurmu?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Bordyujanın açıqlamalarına o qədər önəm vermək lazım deyil və həmin təşkilat da formal qurumdur. Amma Elxan bəylə bizim mövqelərimiz Rusiya məsələsində tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Təbii, Azərbaycan Rusiya siyasətini aparmalıdır, çünki bir çox sahələrdə bu ölkəylə əlaqəlidir. Amma siyasət istənilən halda diversifikasiya olmalıdır. Azərbaycan İranla da, Türkiyə və Qərblə də normal münasibət qurmalıdır. Elxan bəy ağ-qara məsələsinə toxundu. Görünür, ağ-qara yanaşması Azərbaycan ictimai şüurunda özünə dərin kök salıb. Elə hakimiyyətdə də bu var: ya o tərəf, ya bu tərəf. Mən yuxarıda rus siyasətçisindən və Sərkisyandan sitatları elə-belə gətirmədim. Tutaq ki, Bakı Moskvanın bütün şərtlərini qəbul etdi və bunun müqabilində onlar Qarabağı qaytarmaq fikrinə düşdülər. Birincisi, Rusiya bunu heç zaman etməyəcək. Səbəb çox sadədir: Moskva buna getsə, İrəvanı itirir. O zaman Rusiya Ermənistanı ya silah gücünə nəzarətdə saxlamalıdır. Bunun da nəticəsini görəcəklər, yəni erməni terroruna tuş gələcəklər və onun da sponsorları kifayət qədər tapılacaq. Başqa tərəfdən, Ermənistan yarandığı gündən üzərinə çox gözəl bir missiya götürüb: bütün qonşulara qarşı istifadə olunmaq missiyası. Bu cür vasitənin alıcısı həmişə çoxdur. Rusiya da bunu gözəl anlayır. Ona görə Moskva münasibətlərin tarazlaşmasına çalışacaq. Əgər Azərbaycan vacib məqama-ərazi bütövlüyünə nail ola bilməyəcəksə, onun Rusiyaya doğru getməyinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Rusiyanın 200 il ərzində bizə verdikləri bəllidir. O dövr üçün ən böyük ən xanlıq olan İrəvanda və başqa ərazilərdə Ermənistan dövləti yaradılıb. Niyə özümüzü aldadırıq?! Rusiya heç vaxt Azərbaycan xalqına qarşı dost münasibəti göstərməyib. Və Qarabağ məsələsi. Heç kim məni inandıra bilməz ki, növbəti 20 ildə Rusiya fərqli siyasət yürüdəcək. Moskvanın öz maraqları var.
- ELXAN MEHDİYEV: Belə fikirləşən təkcə Ərəstun bəy deyil. Belə çıxır ki, işğal olunmuş torlaqlarımız Ermənistanda qalmalıdır. Çünki Rusiya torpaqların azad olunmasını istəməyəcək.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Yox, mən məsələnin bu cür qoyuluşunu tamamilə yanlış hesab edirəm. Üzrlü sayın, bu, artıq ekspert yanaşması deyil. Siz deyirsiniz ki, Azərbaycan Rusiya ilə birləşsə, Moskva torpaqları qaytaracaq.
- ELXAN MEHDIYEV: Mən elə demirəm. Mən Rusiya ilə normal və yaxın münasibətlərin olmasından danışıram, düşmən münasibəti yox.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Rusiya ilə Azərbaycanın düşmən münasibətdə olduğunu sizə kim deyir? Siz nə danışırsınız?
- ELXAN MEHDİYEV: Mən Azərbaycan mətbuatına baxıram. Rusiyaya qarşı tamamilə düşmən təbliğatı aparılır. Sanki Ukrayna bizim əzizimiz, xilaskarımızdır, Rusiya isə düşməndir.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Bunun səbəblərini bayaq sadaladım. 
- ELXAN MEHDİYEV: Hesab edirəm ki, biz Ukraynanı açıq şəkildə müdafiə etməli deyilik. Çünki ortada Rusiya var və Ukraynanın bizə heç bir zaman köməyi dəyməyib, dəyməyəcək də. Ukrayna heç vaxt erməni təcavüzünü pisləməyib, hətta Ermənistana silah da verib və bərabər münasibətlər qurub. Bəli, Azərbaycanın BMT-də Ukraynanın ərazi bütövlüyünə dəstək verməsi doğru qərar idi. Amma bu gün açıq şəkildə Rusiyanın üzərinə gedib təbliğat aparmaq düzgün deyil. Ona görə ki, sonucda Rusiya ilə üzbəüzük, Ukrayna ilə yox.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulmasının səbəbkarı var  və artıq dünya da onun adını çəkməyə başlayır. Bu, Rusiyadır. Vəssalam!
- Yəqin ki, Almaniya kansleri Merkelin açıqlamasını nəzərdə tutursunuz…
- ELXAN MEHDİYEV: Merkel onu Ukrayna hadisələri fonunda deyirdi. Hesab edirəm ki, Azərbaycan-Rusiya amilini ərazilərin işğalı fonunda şişirtmək xalqın yatması üçün başının altına yastıq qoymaq kimi bir şeydir.
- Ərəstun bəy, həmkarınızın dedikləri barədə nə düşünürsünüz?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Razı deyiləm.
- ELXAN MEHDİYEV: Rusiya faktoru var, amma bu dərəcədə yox.
- Ərəstun bəy, arqumentləriniz varmı?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Arqumentlərim ondan ibarətdir ki, məhz, Rusiyanın Azərbaycandakı emissarları- onlar azərbaycanlı olsalar da - Dağlıq Qarabağın işğalı üçün bütün şəraiti yaradıblar. Əhalinin əlindən ov tüfənginə qədər aldılar. Bunlar hamısı Moskvadan idarə olunan proses idi, ermənilərin separatçılığı ərəfəsində Bakıya gələn şəxslərdən biri SSRİ DTK-nın 3-cü Baş İdarəsinin rəisi, general-polkovnik Bobkov idi. Bu adam Qarabağın Ermənistanın nəzarətinə verilməsi prosesinə birbaşa rəhbərlik edirdi. Xocalı faciəsində 366-cı alayın iştirakı da təsdiqlənib, Rusiyanın özü də bunu etiraf edib. Əgər Qarabağdan danışırıqsa, təslimçi mövqedən çıxış etməyək.
- ELXAN MEHDİYEV: SSRİ dağılmışdı, əsgərləri acından ölürdü. Şərqi Avropadakı ordunun vəziyyətindən danışırıq.  Dağlıq Qarabağda Ohanyan kimi zabitlər işləyirdi, Hadrutda və Stepanakertdə çox kiçik rus bölməsi vardı. Kim pul versə, ona da kömək edirdilər. Mən bunların şahidi olmuşam, Füzuli rayonunda Tuğ kəndində belə bir hadisə olmuşdu. Pul istədilər, biz vermədik, ermənilər verdi və ruslar onlara kömək etdi. Xocalı isə bu prosesin böyük əməliyyatı oldu. Bunlar mənim gözümün önündə olub.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  O boyda SSRİ-nin siyasətini bu dərəcədə kiçiltmək lazım deyil, özümüzü aldatmayaq.
- ELXAN MEHDİYEV: Məgər, SSRİ dağılması üçün öz daxilində qanlı  
müharibə hazırlayırdı?
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Sovet hökuməti dağılmağa getdiyini bilirdi və özü üçün dayaq nöqtələri saxlayırdı.
- ELXAN MEHDİYEV: Vallah, 20 ildən sonra o zamankı hadisələrə qiymət vermək çox mübahisəlidir. Çünki şəxsən mən onların içində olmuşam, gözümlə görmüşəm ki, Azərbaycan tərəfi özünün səbatsızlığını, bacarıqsızlığını, iradəsizliyini Rusiyanın üzərinə qoymaqla məsuliyyətdən yayınmaq istəyir. Mən Rusiya amili olmadığını demirəm, hərtərəfli olub. 1992-ci ildə birinci silahı Azərbaycana verdi və biz ərazimizin üçdə birini azad etdik. 
- ƏRƏSTUN ORUCLU: Bir daha deyirəm, Rusiyanı bu dərəcədə kiçiltmək lazım deyil. Onun heç bir təsir imkanı yox idi, ya da hərbiçiləri kimə gəldi silah satırdılar.
- ELXAN MEHDİYEV: Yiyəsizlik dövrü olduğundan bunlar baş verirdi.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Elxan bəy, mən 1992-93-cü illərdə MTN-in əməkdaşı olmuşam. Bilirdim ki, Rusiya desant diviziyası Gəncəni tərk edəndə silahı öz agentlərinə verir. Yaxud Ukraynada baş verənlər. Separatçılara silahı kim verir? 
- ELXAN MEHDİYEV: Yox, orda silahları Rusiya verir.   
- Yekuna gələk. Ərəstun bəy bayaq 200 illik əsarətdən danışdı. Yaxında 20-30 illik əsarət də gözlənilirmi? Necə ki, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Rusiya Şərqi Avropanı əsarətdə saxladı…  
- ELXAN MEHDİYEV: Mən əsarət ifadəsini qəbul etmirəm, Azərbaycan iqtisadi baxımdan ayaq üstə duran ölkədir. Rusiyanın da legitim maraqları var, biz bunu nəzərə almağa məcburuq. Ortada erməni işğalı var, eyni zamanda, Rusiya ilə ticarət əlaqələrimizlə bərabər milyonlarla azərbaycanlı, şimal ölkəsində işləyib burdakı 5 milyondan çox xalqımızı saxlayır. O baxımdan indiki hakimiyyət Rusiya ilə münasibətləri qorumağa məcburdur. Böyük Rusiya ilə konfrantasiyaya gedib fəlakətə sürüklənməliyik, yoxsa normal münasibət qurmalıyıq?! İki baxış var.
- ƏRƏSTUN ORUCLU:  Pis-yaxşı müstəqil dövlət var. Hər cür fikirlər səslənsə də, bu dövlətin müstəqilliyi uğrunda çalışmış, döyüşmüş insanlar olub. Bu gün müstəqilliyimizi Gömrük, Avrasiya qurumları adı altında belə asanlıqla vermək lazım deyil. Bunlar hamısı müstəqilliyi məhdudlaşdıran məsələlərdir. Hesab edirəm ki, prioritet dövlətin müstəqilliyinin qorunması olmalıdır.